Het is 2023 en de Grenzen aan de Groei zijn bereikt. Als Club van Rome hebben we deze mijlpaal al in 1972 in beeld gebracht. De rekensom van destijds leidde tot data tussen 2020 en 2050, de Overshoot eerst, dan Collapse.
Wie denkt dat de keten van crises een incident is, heeft het mis. Energie, klimaat, grondstoffen, honger, vluchtelingen; dit zijn geen incidenten, dit is de finale.
Kunnen we ons uit de crises innoveren? Niet als je denkt dat Business as Usual wel weer terugkomt met windmolens en zonnepanelen en elektrische auto’s. Allemaal nodig, maar geen systeemoplossing. Want de kern van deze crises gaat over tekorten aan grondstoffen, ofwel materialen. Daar zien we het misverstand in volle omvang. Business as Usual schuimt een wereld af, op zoek naar de laatste voorraden, ten koste van vernielde natuur, schade aan de oceaan, en goed voor enkele jaren respijt.
We weten inmiddels dat de voorraden niet onuitputtelijk zijn. En dat iedere extra vondst, hoe groot ook, heel gauw weer op is, omdat de wereldvraag groter is dan de voorraad kan aanvullen. Dit is illusie één.
De tweede illusie heet Innovatie, die eeuwenlang heel succesvol was. Het laaghangend fruit van de meeste grondstoffen en materialen is echter inmiddels geplukt, de nog te delven reserves zijn meestal laagwaardige ertsen, die veel energie vergen om ze te winnen en op te werken tot bruikbare en betaalbare materialen voor vooral de energietransitie en de digitalisering.
De derde illusie gaat over vervanging. Als het ene materiaal op is, dan komt er vast wel weer een ander. Hier wreekt zich het maatschappelijk tekort aan technisch wetenschappelijke kennis. Want alle grondstoffen hebben speciale eigenschappen, die juist daarom worden gewild. Zonder fosfaat geen voedselproductie, zonder platina-groep geen kunstmest. Zonder koper geen betaalbare elektriciteit. Zonder koolstofverbindingen als olie, gas of hout geen papier, geen polymeren. Zonder biodiversiteit geen bestuiving en geen ecosysteem diensten, zoals drinkwater.
Het vierde wensbeeld gaat over politiek. Europa zou voldoende macht hebben om in de race-to-the-bottom de buit te kunnen binnenhalen, maar deze Eurocentriek negeert de veranderende wereld. Elders is men ook slim en machtig.
Nederland heeft maar een paar unieke voordelen ten opzichte van concurrerende landen. Zoals de ligging in een delta, met grote havens, en toegang tot een immens achterland.
De aardgasvoorraad, de enige kostbare grondstof in onze bodem. En de innovatieve agrarische topsector, met zijn tweede exportplaats in de wereld. De zgn. kenniseconomie is hier niet uniek. Ook in de rest van Europa wordt meegedacht en geïnnoveerd. Groene protagonisten echter beweren dat dit land de grote duurzame koploper in de wereld kan zijn. Dat is niet waar.
De Groeigrenzen zijn overal merkbaar. Dat besef wordt nauwelijks gedeeld, en bijgevolg zien we hoe de toekomst agenda door het duurzame praatcircuit verkeerd wordt ingevuld.
Wat dan wel?
Het vigerende maatschappelijke Verhaal moet worden vervangen door een nieuw.
In de recente Club of Rome rapporten Limits and Beyond en Earth For All (2023) wordt dat nieuwe Verhaal verteld.
Het is dramatische kost, want alles moet op de schop, en dat zal veel pijn doen, alles heeft een te zware voetafdruk. Er bestaan geen eenvoudige oplossingen.
Aan het begin van deze vernieuwing staan de grondstoffen, zonder welke er geen economie is en geen leven. Materialen, watervoorraden, voorspelbare weersverwachting, vruchtbare bodem, levende natuur, de lange navelstreng van materie, geld en welvaart.
Er werd duizenden jaren om gevochten, de conflicten om de laatste beetjes zijn nu in volle gang, overal waar voorraden, armoede, uitbuiting en zwak bestuur in een wederzijdse wurggreep geraken.
Om deze agressieve toekomst te beteugelen is kennis van de groeigrenzen een eerste vereiste, daarna volgen de blauwdrukken. Hoopvol is dat we inmiddels veel ervaring hebben met het ordenen van de moderniteit, in de wereldeconomie. Onbekend bij het grote publiek, dat die ordening passief, welhaast onbewust beleeft, maar dominant aanwezig.
Zoals het internationale betalingsverkeer. De normalisatie van de elektronische infrastructuur. De Verkeersregels, Wereldwijde telefonie en internet. Gezondheidszorg en veiligheid. Handelsverdragen. De Methodologie van de techniek. Taal, Wiskunde, Fysica, het is adembenemend. Met andere woorden: We weten hoe we orde moeten scheppen in de chaos. En waar dat faalt.
Een veelgebruikte ordening gaat over Quotering, ofwel verdeling. Van alle denkbare goederen werden ooit quota ingesteld, je had recht op een deel, nooit op het veelvoud. Ruimtelijke ordening gaat over quotering. Stikstof-rechten zijn quota. De openbare ruimte wordt verdeeld via bestemmingen of wel quota.
Ooit bestond er een bestuursvorm waarin de publieke ruimte werd verdeeld conform varianten op quoteringen. Zoveel ruimte voor woningbouw, voor het verkeer, voor de landbouw, voor de natuur; ingedeeld soms naar zintuigelijke voorwaarden zoals reuk, zicht, geluid, gezondheid, fysieke druk, zodat alle functionaliteiten naast elkaar konden bestaan.
Die harmonie is verdwenen, de concurrentie is te groot geworden, en de decentralisatie deed de rest. Dus ieder voor zich.
Het Carbon Budget is een internationale voorraad, die inmiddels is opgesoupeerd. Landen moeten het verbruik van hun carbon (=CO2) -budget binnen enkele jaren omlaag brengen, de burgers zullen daaraan moeten meewerken.
Hetzelfde geldt voor de grondstoffen. We weten welke ca. 100 essentiële grondstoffen de welvaart dragen, en hoe en wanneer ze opraken. De markt zal een eerlijke verdeling niet reguleren. Een World Resources Treaty moet uitkomst bieden. Om te beginnen in Europa.
Daarover gaat de Resource Wende.
Als duurzame ondernemer ben je van harte welkom op ons flagship event op 30 en 31 mei a.s. in KIT in Amsterdam om over de herverdeling van grondstoffen te horen, te bepalen wat voor jou en anderen de consequenties zijn en mee te denken over de oplossingen voor een systeemverandering. Je ontmoet andere bezorgde gelijkgestemden, krijgt de laatste wetenschappelijke cijfers over schaarste en kunt direct aan de slag op landelijk en Europees niveau. Meer informatie/aanmelden
Wouter van Dieren