De klimaattop van Parijs, de nieuwe global goals van de Verenigde Naties: ze vormen een nieuwe en urgente agenda voor de toekomst. Denk alleen al aan het energievraagstuk, maar ook aan de toenemende wereldvraag naar voedsel om de groeiende wereldbevolking te voeden, de toegang tot schoon water en gezondheidszorg en aan het versterken van de economie. Vraagstukken waar juist het Nederlandse bedrijfsleven oplossingen in kan aandragen. Maar dat gaat niet vanzelf. Wat daar voor nodig is, is ondernemerschap en leiderschap gedreven door waarden en ethiek. Dergelijk leiderschap betekent bijvoorbeeld dat bedrijven niet wachten totdat de samenleving bedrijven dwingt tot actie, maar dat zij zelf in een vroeg stadium nadenken welke nieuwe verdergaande normen nodig zijn en hoe die kunnen worden ingevoerd. Leiderschap in ethiek wil zeggen dat werknemers, bedrijven, sectoren of branches een nieuwe ethische norm introduceren waarbij anderen in hun kielzog volgen. Daarmee bouwen zij aan vertrouwen. Iets dat wereldwijd nodig is.
Zelf de regie
Naast het feit dat leiderschap in ethiek het vertrouwen versterkt, draagt het ook bij aan het tegengaan van de reflex van nieuwe regelgeving. Dit omdat het verder gaat dan de huidige wet- en regelgeving. Bedrijven trekken zelf de regie naar zich toe, bepalen zelf de nieuwe, verdergaande norm waar ze zich aan committeren en kunnen daarmee de grond wegnemen voor nieuwe wet- en regelgeving. Juist omdat nog steeds veel ondernemers kampen met grote regeldruk is leiderschap in ethiek de weg vooruit.
Denk aan de branche die via het afsluiten van een convenant zichzelf committeert aan bepaalde afspraken en daar ook op aanspreekbaar is. Of aan het energie-akkoord waarin meer dan veertig partijen met elkaar afspraken hebben gemaakt. Of de ceo die geen kwartaalrapportages meer publiceert om daarmee als beursgenoteerd bedrijf het lange termijn denken te bevorderen. Of de ondernemer die voor zijn bedrijf een flink percentage mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aanneemt.
Morele verantwoordelijkheid
Bovendien draagt leiderschap in ethiek bij aan maatschappelijke vooruitgang. Bedrijven en betrokkenen nemen hun morele verantwoordelijkheid en leveren daarmee een bijdrage aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken. Het geeft een impuls aan het verdienmodel van bedrijven, aan innovatie en co-creatie. Precies wat we nodig hebben als we de opgaven waar we voor staan op ons in laten werken.
Het zou daarom goed zijn als leiderschap in ethiek meer navolging krijgt binnen het bedrijfsleven. Als bedrijf investeren in ethiek levert meer op dan het kost. En dat is pure winst. Dit neemt niet weg dat er risico’s kleven aan leiderschap in ethiek. Zo kan een bedrijf te ver gaan en te veel willen en daarmee zichzelf uit de markt prijzen of moralistisch overkomen. Daarom is het van belang realistisch te zijn zonder dat dit omslaat in een reactieve houding. Want leiderschap in ethiek vergt vooral het geloof in de winst ervan en de moed om voorop en vooruit te gaan.
Eppy Boschma is secretaris Levensbeschouwing en Ondernemen bij VNO-NCW en MKB-Nederland. Zij was samen met Muel Kaptein, hoogleraar bedrijfsethiek aan de RSM Erasmus Universiteit en partner bij KPMG, betrokken bij de totstandkoming van het boek ‘Leiderschap in ethiek. Inspiratie voor een baanbrekende ethiek voor bedrijven’, dat is uitgegeven door VNO-NCW en MKB-Nederland. Op 22 maart organiseren VNO-NCW en MKB-Nederland een conferentie over dit thema.